Од 8 август, Европската унија официјално го става во сила Европскиот закон за слобода на медиумите (EMFA) – прва униформирана регулатива чија главна цел е заштита на новинарската независност, плурализмот и слободата на печатот во сите земји-членки.
Законот е одговор на сè поголемите закани со кои се соочуваат медиумите во ЕУ – од политичко мешање, преку притисоци преку рекламирање, до монополизација на медиумскиот пазар од страна на приватни корпорации.
Што точно предвидува EMFA?
Новиот закон ги обврзува сите земји-членки да:
- Гарантираат заштита на новинарските извори и доверливите комуникации;
- Спречат политичко мешање во уредувачката политика;
- Обезбедат независност на јавните медиумски сервиси, и на уредувачко и на институционално ниво;
- Спречат концентрација на медиумска сопственост што ја загрозува плуралистичката сцена;
- Воспостават транспарентни услови за државно рекламирање, без фаворизирање медиуми блиски до власта.
Аферата „Пегаз“ како аларм за итни промени
Притисокот за усвојување на EMFA се засили по скандалот со израелскиот софтвер за шпионирање „Пегаз“, кој откри дека некои влади – вклучително и на Унгарија и Грција – нелегално ги шпионирале новинарите. Софтверот им овозможувал на властите тајно да пристапуваат до пораки, повици и локации преку мобилните телефони на новинарите.
Овој случај ја покажа недоволната заштита на медиумските работници во некои земји-членки и ја забрза потребата од унифицирана европска регулатива.
Реакции: „Сите држави мора веднаш да го спроведат законот“
Иако EMFA беше формално усвоен во март 2024 година, повеќе земји го одложија спроведувањето, повикувајќи се на технички и политички пречки.
„Сите членки мора веднаш да ги усогласат своите закони, во спротивно Европската комисија треба да преземе постапки“, предупредуваат од „Репортери без граници“ (RSF).
Главниот директор на RSF, Тибо Брутин, изјави дека заштитата на медиумите мора да биде еднаква во целата Унија, без разлика дали некоја земја има сериозни проблеми со притисоци или не.
Заклучок: Слобода на медиумите не е гарантирана – таа се брани
EMFA претставува значаен чекор кон институционална заштита на медиумите, но и тест за политичката волја на земјите-членки.
Доколку правилно се спроведе, законот може да ги зацврсти темелите на слободното новинарство во Европа. Доколку се игнорира – само ќе се потврди дека демократијата не е само правен поредок, туку и прашање на интегритет.
